.webp) |
| ảnh sưu tầm |
TRẠNG NGUYÊN GIÁP HẢI
Trong số các vị đỗ đại
khoa của các triều đại phong kiến trước đây, không ít vị có nguồn gốc xuất thân
từ tầng lớp nghèo khổ. Sự thực đối với họ, ngoài thiên phú bẩm sinh, sự khổ
công học tập, còn ít nhiều được một cơ may nào đó.
Giải thích nguồn gốc xuất thân, hành trạng
cũng như tài năng của các nhân vật này, dường như người xưa còn có nhiều phần
ngỡ ngàng, vừa như muốn lại vừa như không muốn thừa nhận họ. Bởi vậy, trong các
câu chuyện còn truyền lại, bên cạnh những yếu tố thực đã xen vào không ít những
yếu tố kỳ ảo, hoang đường.
Giáp Hải, vị Trạng nguyên thời Lê, được ghi
trong Đại Việt sử ký toàn thư, cũng là một trong khá nhiều những ví dụ đó. Tuy
vậy, những yếu tố "ảo" của vị Trạng nguyên này, theo nhận xét của
chúng tôi, chỉ nhằm giải thích thêm những tính cách để người đọc dễ nhận ra, chứ
không phải để huyễn hoặc họ.
Ở đoạn đê chạy qua làng Công Luận thuộc trấn
Kinh bắc (Bắc Ninh) thuở ấy, có một người đàn bà góa đứng tuổi, sống bằng nghề
mở quán bán hàng nước, quà bánh. Bà là người hiền lành, chất phác và thân thích
ruột rà cũng chẳng còn ai. Quán xá lại ở nơi hẻo lánh, xung quanh chỉ có mấy đầm
nước, nên cũng ít người qua lại.
Một hôm, có ông khách lạ đi qua, ghé vào quán
ăn quà, uống nước. Lúc ra đi, do đãng trí, ông ta bỏ quên lại cả một túi lớn đựng
đầy tiền, Khi dọn hàng, thấy túi tiền,bà hàng lẳng lặng cất đi, cũng chẳng giở
ra xem. Mấy ngày sau, ông khkách quay lại, nét mặt bần thần ngơ ngác, nhưng
chưa dám hỏi. Biết ý, bà hàng vào buồng lấy túi tiền đem ra trả lại, nét mặt
cũng chẳng biểu lộ thái độ gì.
Ông khách nhận túi tiền, mừng rỡ, nhưng trong
bụng lại sinh nghi, bèn mở ra đếm lại. Khi thấy không thiếu một đồng nào, thì
ông ta tự cảm thấy xấu hổ, bèn nói lời cảm tạ và gạt một nửa số tiền ra biếu bà
hàng. Thé nhưng, ông ta vừa dứt lời đã thấy bà lắc đầu quầy quậy, bảo cất tiền
đi. Tháy ông khách nài ép mãi, bà nói:
- Cảm ơn ông. Tôi tuy nghèo nhưng không phải
không biết phân biệt điều nghĩa lý, phải trái. Đây là tiềm của ông chứ có phải
tiền do công sức khó nhọc của tôi đâu? Ông vui lòng giữ lấy vậy.
Ông khách ngồi lặng đi hồi lâu, có vẻ như đang
suy nghĩ điều gì ... Quả vậy, ông đã đứng tuổi, đi alị nhiều nơi, lại tiếp xúc
với đủ các hạng người mà chưa một lần thấy ai có tấm lòng trọng nghĩa khinh tài
như vậy. Ông tự nhủ thầm: "Đây là số tiền bà ấy có ăn cả đời cũng không hết
... Đã vậy, ta phải đêm tấm lòng thực của mình ra đối với tấm lòng thực của người,
vậy thôi". Ông nói:
- Chẳng giấu gì bà, tôi là thầy địa lý, đi lại
vùng đất này đã nhiều, nên biết được mấy ngôi đất quý. Có một nôi sau này con
cháu sẽ phát đến Tể tướng, Trạng nguyên. Vừa nãy, bà không nhận tiền làm cho
tôi thấy áy náy quá. Vậy tôi muốn giúp bà cải tạo lại phần mộ của cụ thân sinh
...
Bà chú ý nghe ông khách nói xong, nhưng lại mỉm
cười buồn bã:
- Cảm ơn thầy. Chắc thầy chưa rõ đấy thôi. Ông
nhà tôi đã mất rồi, lại con cái không có. Anh em thân thích nội ngoại cũng
không còn ai. Nếu được ngôi đất quý thìcũng chẳng biết để làm gì. Xin thầy bỏ
qua đi cho vậy.
Ông thầy địa lý nghe thấy thế nhưng cũng vẫn một
mực thuyết phục:
- Bà chẳng nên ngại. Cơ trời biến hóa nhiều
lúc thực khôn lường, người thường không thể biết trước được. Ngôi đất Trạng
nguyên nếu ông cụ thân sinh của bà dược táng vào đấy thì ít nhất sau này bà
cũng được mát mặt thảnh thơi ...
Ông khách đã nói đúng điều ước muốn của bà
hàng: Trạng nguyên, Tể tướng chẳng bao giờ bà màng tới, nhưng nỗi lo tuổi già một
thân một mình thường khi bà vẫn thấy canh cánh bên lòng. Bà nhận lời, rồi đưa
ông thầy ra đồng, chỉ cho ông ngôi mộ của cụt thân sinh để ông lo việc cải
táng. Khi công việc xong xuôi, trước lúc từ giã, ông thầy còn dặn bà hãy chăm
làm việc thiện hơn nữa thì phúc lộc mới chóng dồi dào ...
Thế rồi việc ấy cũng qua đi. thời gian đầu bà
hàng còn hay nghĩ tới nghĩ tới và ao ước, nhưng sau, do bận làm ăn buôn bán,
nên cũng đã quên dần. tuy vậy, là người bản chất tử tế. nên không cần ông thầy
phải dặn, bà vẫn thường xuyên giúp đỡ những người cơ nhỡ đi qua, mặc dù đời sống
của bà cũng rất chật vật, chứ chẳng giàu có dư dật gì.
Khoảng một năm sau, một hôm vào buổi chiều, trời
đang nắng gắt bõng đâu mây đen kéo đến. Rồi sấm chớp đùng đùng và mưa đổ nước
xuống chư trút. Bà hàng bèn dọn dẹp rồi đóng quán lại vì nghĩ mưa thế này thì mở
quán cũng chẳng ai vào. Một hồi lâu sau, đang ngồi trong quán, bà bỗng nghe thấy
có tiếng người gọi lẫn trong tiếng mưa, rất gấp. Bà vôïi mở cửa thì trước mặt
là một người đàn ông đứng tuổi, đầu tóc quần áo ướt sũng, mặt mày nhợt nhạt,
đang run lên cầm cập.Đó chính là một người đánh dậm với đầy đủ dồ nghề trên
tay. Người ấy dựng vội cái dậm, cái bập và chiếc thời vào nách rồi lách cửa bước
vào, miệng nói xin trú mưa tạm. Nhưng vừa vuốt tóc, vuốt quần áo cho nước chảy
mau xuống, thì cũng là lúc toàn thân người ấy run lên bần bật, rồi bất thình
lình ngã đổ vật ngay xuống. Bà hàng thấy vậy, vội vã quơ một nắm nòm rồi nhóm lửa
cho người ấy sưởi. Bà lại đi tìm hộp dầu - mặc dù thường rất dè xẻn, chỉ khẽ
xoa một chút khi bị nhức đầu xổ mũi xoa rất đậm lên trán, lên thái dương, lên ức,
lên gáy, lên sống lưng, lên bụng và hai lòng bàn chân bàn tay của người ấy.
Một lúc lâu sau thì người đánh dậm tỉnh lại,
do được cứu chữa kịp thời. Bà hàng vội vã đi bắc niêu cháo hành cho người ấy lấy
lại sức. Sau khi đã bình phục, ngườiđánh dậm tỏ lòng biết ơn. Cử chỉ lời nói rất
thành thực , khiến bà hàng cũng có cảm tình. Người đánh dậm, nhân câu chuyện,
bèn kể lại gia cảnh của mình. Đó là mọt người rất nghèo, nhà ở cách đó mấy
làng, đã ba đời làm nghề này, đến nay tuy luống tuổi nhưng vẫn chưa có tiề cưới
vợ. Bà hàng vừ nghe vừa cảm thương trong lòng ...
Lúc ấy, nhìn ra bên ngoài, trời đã bắt đầu tối.
Cơn mưa tuy gnớt nhưng gió vẫn còn mạnh và mây đen đang ùn ùn kéo đến. Người
đánh dậm xin về, nhưng bà hàng bảo trời sắp mưa đợt nữa, nếu giữa đường bị cảm
lại, chắc sẽ nguy to. Người đánh dậm lưỡng lự, nét mặt bần thần, rồi cuối cùng
cũng ở lại.
Họ đi thổi cơm, làm thịt cá và cùng ngồi ăn với
nhau, trong câu chuyện đã có phần thân mật. Đến khi đi ngủ, vì nhà chật, chỉ có
một chiếc chõng à một chiếc chiếu, nên dù muốn dù không, họ đành phải ngủ
chung. Lúc đầu còn ngượng ngịu nhưng về sau, hơi ấm và sự đụng chạm, đã làm cho
họ không tự cưỡng lại được ... Nhưng thật không may cho người đánh dậm, thời
gian bị cảm mạo chư a bao lâu mà đã ân ái ngay, nên bị phạm phòng, rồi lăn ra
chết đột ngột. Bà hàng hết sức bối rối, tìm mọi cách cứu chữa, nhưng cuối cùng
cũng đành phải bó tay.
Đến lúc này, khi đã định thần lại được, bà mới
cảm thấy sợ hãi vô cùng: ngày mai mọi người biết chuyện thì vừa xấu hổ vừa bị
lên lụy, quan trên ắt sẽ lục vấn, tra khảo rồi tù tội cũng nên. Nghĩ đoạn, bà vội
khâm liệm cho người quá cố, rồi một thân một mình, vác cuốc, vác tử thi đêm đi
chon ngay. Khi chôn xong, bà còn xoa đất ngụy trang, không để còn lại dấu vết.
"Thôi, ông hãy mồ yên mả đẹp, chẳng nên oán trách tôi làm gì", bà lẩm
nhẩm khấn khứa trước lúc ra về.
Từ đấy, bà hàng nước bắt đầu có mang, rồi chín
tháng mười ngày sau, sinh hạ được một mụn con trai. Mặc cho thiên hạ lời ra tiếng
vào, thậm chí cả chê cười khinh bỉ, nhưng bà vẫn để mặc ngoài tai, vừa bán hàng
vừa chắt chiu nuôi nấng dứa con.
Ngày tháng qua đi, đứa trẻ lớn dần rồi cũng biết
chơi, biết nghịch. Và thực rõ cơ trời, tuy cha mẹ chỉ là những kẻ nghèo khó, vậy
mà đứa trẻ lại khôi ngô tuấn tú và linh lợi hơi người.
Thế rồi đến một hôm, khi trong quán đang có
vài người khách , bà hàng còn đang mãi rót nước, đưa bánh ...thì đứa trẻ leo
lên mặt để rồi đi quá sang mé bên kia.Đê cách sông một đoạn, lại bằng phăng
quang đãng, nên nhìn thây cả dong chảy rất gần. Lúc ấy, ở bên mép nước đang có
một chiếc thuyền buôn neo đậu. Người chủ thuyền đang ngồi nghỉ trong khoang, chợt
thấy đứa trẻ, càng thấy ưng ý, nên ông ta đã naỷ ra ý đồ bắt có. Thế là ông ta
nhảy lên bờ, lân la đên bên đưa trẻ, chuyện trò và đưa kẹo, rồi dụ nó xuông
thuyền chơi. Đứa trẻ thích trí theo ông ta liền, bởi vì đối với nó, việc quen
ngay vơi người lạ, đây đâu phải xảy ra lần đầu.
Khi đưa bé xuông thuyền xong thì người chủ
thuyền nháy mắt cho người bẻ lái động chèo, thế là chiếc thuyền rời xa bờ, và
sau đó, dương buồm lên chạy thẳng ...
Đên lúc ấy, ở bên này, khi khách đã vãn, bà
hàng mơi hốt hoảng đi tìm con, nhưng hỡi ôi, đứa trẻ đã "biến mất".
Hút chân đê hút mặt đê, tầm mắt của bà đều chảnwg nhìn thấy được gì. Chạy về
phía dòng sông, nhìn dòng nước cuộn chảy, xung quanh lại vắng vẻ, bà nghĩ nếu
con bà ngã xuống đấy thì nước đã cuốn đi tận đẫu tận đâu mất rồi, còn ếu nó bị
mẹ mìn bắt mang đi, thì một thân một mình bà cũng chẳng thể tìm ra manh mối được.
Suy đi tính lại, càng lúc bà càng cảm thấy bối rối, tuyệt vọng. Bà kêu rú lên từng
hồi, hết gọi con rồi khóc con. Nhưng nỗi đau đớn và vật ngã ấy của bà, rốt
cuôïc chỉ có một mình bà hay biết.
Thế rồi, khi sức đã kiệt, bà đành lủi thủi
quay trở về quán, đêm ngày âm thầm gạt dòng nước mắt, và sống cho qua ngày. Tuy
nhiên, do công việc, nên dần dàn nỗi nhớ con của bà cũng nguôi ngoai đi được
chút ít ...
Người lái buôn bắt cóc đứa trẻ đưa đi vốn là
người họ Giáp, ở làng Dĩnh Kế, cùng trong một tổng với làng Công Luận, và hai
làng cách nhau cũng chẳng bao xa. Đó là một người rất giàu có, của kho thóc đụn
rất nhiều, lại đi đó đi đây buôn bán, nên sự lanh lợi và đầu óc hiểu biết cũng
rộng, thời trẻ là tay chơi bời nên mắc phải bệnh giang mai, và sau chữa khỏi,
nhưng lại tuyệt đường con cái. Nghĩ mình cò ngang dãy dọc, của nả dư thừa mà
không có con nối dõi thì thật uổng phí, nên từ lâu ông ta nảy ra ý định đi bắt
một đứa trẻ ở đâu đó về nuôi. Ông ta đã mấy lần thực hiện ý định này nhưng đều
chưa thành bởi vì khi dịp "thuận lợi" đến thì "đứa trẻ ấy"
có gương mặt xấu xí, chẳng hứa hẹn về sau diều gì, nên lại thôi.
Khi qua khúc đê ở làng Công Luận, sau khi nhìn
kỹ thấy đứa trẻ kháu khỉnh ông ta đã thực hiện ngay ý định của mình đem đứa trẻ
về nhà, ông ta mừng lắm, nói với người nhà là xin của một người bạn hàng đông
con quê ở rất xa, lại dặn mọi người từ nay trở đi không ai được hé răng để lộ
tung tích cho đứa trẻ biết. Bản thân ông ta từ đó cũng đối xử của đứa bé rát mực
chu đáo, tử tế. Ông gọi nó là "con" và xưng hô là "bố", rồi
đi chạy giấy khai sinh, đặt tên họ cho nó là Giáp Hải.
Năm Giáp Hải lên sáu tuổi, ông cho nó đi học
là đứa trẻ thông minh, có trí nhớ đặc biệt nên Hải học hành rất tấn tới. Ông thầy
đồ và mọi người cho nó là "thần đồng", học mười biết mười chứ không
phải học mười quên chín như nhiều đứa trẻ khác. Càng lớn lên, Giáp Hải lại càng
thông tuệ và đến năm mười chín tuổi đi thi Hương thì đã đỗ ngay (thứ nhì) Năm
sau đến kỳ thi Hội, Giáp Hải lên đường nhưng bị hỏng lại về đèn sách với ông thầy
cũ. Rồi ba năm sau, đi thi hội lần thứ hai vẫn bị hỏng. Ông bố nuôi vốn là người
cơ trí, đã hiểu ra rằng lỗi này tại con thi ít mà tại thầy thì nhiều: Thầy ở
nơi thôn dã, lại chưa đỗ đại khoa thì trò làm sao có thể đậu được với các anh
tài trong thiên hạ?
Ông bèn biện một lễ rất hậu đến nhà thầy với lời
cảm tạ, rồi sau đó, sắm sửa cho con lên kinh theo học một cụ Nghè danh tiếng.
Ông bán thóc lúa, quyết chí dốc vốn cho con học hàng đến nơi đến chốn, lại thân
hành dẫn con đi, đến nhà thầy, đến nhà trọ, dặn dò đâu đấy rồi mới ra về.
Giáp Hải khi ấy hai mươi ba tuổi, là một
chàng trai trưởng thành. Dù cha không dặn dò thì chàng cũng tự thấy phải chăm
chỉ học hành hơn, để khỏi phụ công ông.
Ở Kinh đô , từ nhà trọ đến nàh thầy, hàng ngày
Giáp Hải phải đi qua bến Bồ Đề. Bến này, ngư dân đánh bắt dưới sông thường đem
cá về đây bán. Môït hôm, đi học về ngang qua dừng lại mua thức ăn, Hải thấy một
người bán ca đang đứng bán một con ba ba có nổi hoa ở trên lưng rất đẹp. Là dân
ở miền sông nước, Giáp Hải chẳng lạ gì ba ba, nhưng càng ngắm càng thấy ở con
này có cái gì đó thật khác thường. Hải lên tiếng hỏi mua, số tiền gấp bốn lần một
con ba ba tương tự. Hải thản nhiên móc túi lấy tiền, không một lời kỳ kèo, rồi
mang ba ba về nhà, trong lòng xiết bao vui sướng.
Về nhà, sau khi ăn cơm, Hải đi mua gỗ rồi mượn
cưa đục, đóng cho ba ba một cái "nhà" để ở. "Nhà" có chỗ uống
nước, có chỗ cho ăn, lại có chỗ đựng cát để cho ba ba ẩn nấp.
Do con nhà giàu nên Giáp Hải ở trọ hẳn trong một
nhà riêng, có chỗ ngủ, chỗ học, chỗ ăn và bếp nấu nướng, tuy nhiên cũng chỉ một
mình ma không có người theo hầu. Ở một mình, học hành chí thú nghiêm túc hơn,
nhưng lại buồn vì không có người trò chuyện thường xuyên. Có ba ba, hàng ngày
cho nó ăn lại ngắm nhìn nó, cũng là một cách để Giáp Hải giải khuây, vơi nhẹ nỗi
buồn.
Nào ngờ chỉ một ngày sau, khi Hải đi học về, mở
khóa đẩy cửa bước vào thì thấy ở bàn ăn một mâm cơm tươm tất. Lạ lùng, Hải nhìn
quanh, thấy đồ đạc vẫn còn nguyên dấu cũ lại chẳng thiếu thứ gì. Nhìn vào ổ
khóa cũng không có dấu vết lạ. "Vậy thì cơm canh thịt cá kia ở đâu
ra?" Hải tự hỏi và lục tìm một hồi nữa mà chẳng thấy sáng tỏ điều gì, về
sau chán nhẽ, đành ngồi vào ăn uống vì lúc này cũng đã đói. Cơm vừa chín tới dược
ủ nóng, còn thứ một tí, rồi sau đó yên tâm, ăn đến hết bữa, không quên dành lại
một phần cho ba ba.
Hôm sau, rồi hôm sau nữa, khi đi học về Hải
cũng đều thấy như vậy cả. Tuy được ăn uống ngon lành nhưng Hải vẫn nghĩ phải
tìm cho ra manh mối này.
Đến hôm thứ tư, kể từ hôm đầu, Hải đến lớp được
một lúc thì cáo ốm, xin phép thầy cho về nhà sớm. Gần đến cửa Hải đi rón rén rồi
nấp vào một chỗ, nhìn vào trong nhà qua một khe hở nhỏ. Một lát sau, từ chỗ
thùng đựng ba ba bỗng thấy hiện ra một người con gái tuyệt đẹp. Người con gái ấy
vấn lại tóc rồi bước về phía bếp chuẩn bị cơm nước ... Không thể lỡ thời cơ, Hải
lén mở khóa rồi đẩy nhanh cánh cửa bước vào, đến chỗ có thùng đựng ba ba, cầm lấy
xác đem dấu đi, đoạn bước xuống bếp gặp cô gái. Hải lên tiếng trước:
- Xin chào quý cô nương. Thật vô cùng cảm kích
về cuộc hạnh ngộ này.
Cô gái, thoạt tiên đỏ bừng mặt có vẻ lúng
túng. Chắc do Hải đã đứng ở ngay sau cửa nên cô không thể trở về phòng ba ba được,
sau dó đành chấn tỉnh lại, rồi nói:
- Chào công tử. Thiếp là con gái vua thủy tề,
thường hay đôïi lớp ba ba đi chơi, nên chẳng may bị sa lưới. Hôm ấy may có công
tử cứu thoát nên thiết đội ơn vô cùng, ở lại lo liệu viêïc cơm nước để đền ơn
công tử.
Hải chấp tay vái cô gái hai vái mà rằng:
- Xin đa tạ. Xin đa tạ. Tôi là Giáp Hải, người
trần mắt tục, được hưởng lọc mà bây giờ mới biết tới quý nương. Xin quý nương
thứ lỗi cho.
Cô gái cũng vái lại Giáp Hải, còn miệng thì
nói:
- Không dám. Không dám. Tôi phải tỏ ơn công tử
trước mới phải chứ.
Giáp Hải nói luôn:
- Chả dấu gì cô nương, từ dạo ở Kinh Bắc về
đây, tôi vẫn phải tự lo liệu cơm nước lấy. Từ nay, nếu cô nương không chê, xin
được vui lòng ở lại lâu dài, đõ dần rau cháo có nhau.
Cô gái trả lời:
- Xin công tử an tâm. Được cứu sống là nghĩa
trọng, không thể bỏ đi một sớm một chiều. Công tử hãy gắn mà lo đến việc đèn
sách.
Giáp Hải mừng rỡ vô cùng, vội chắp tay vái
thêm cô gái. Cô gái cũng chắp tay vái lại Giáp Hải. Sau đó họ cùng nhau sửa soạn
cơm nước. Từ đó trở đi cuộc sống trôi đi như trong mộng ảo, ở lớp học xong,
Giáp Hải đi thẳng về nhà, tiện chợ mua sắm thêm nhiều thứ chứ không còn dềânh
dàng như hồi trước. Thế rồi, theo lẽ tự nhiên, trai tài gái sắc bên nhau, thì
không cần ai mai mối, họ cũng nhanh chóng nên duyên vợ chồng. Nhưng là những
con người hiểu phép tắc, nên trước khi thành thân họ sắm sửa lễ vật, thằp
hương, khấn cầu trời đất chứng giám, phù hộ độ trì cho sự tác thành và cho tình
nghĩa lâu dài của họ.
Giáp Hải cũng như cô gái, bản thân mỗi người đều
hiểu cuộc nhân duyên của họ thật là hy hữu, có một không hai trên đời, bởi vậy
không thể ai hé răng nói với người thứ ba. Họ yêu nhau, sống với nhau hạnh
phúc, nhưng cũng chỉ gói gọn trong ngôi nhà trọ bé nhỏ mà thôi, không một ai hay
biết. Dần dà một hôm, cô gái nói với chồng:
- Thiếp vắng nhà đã lâu, chắc bây giờ phụ
vương, mẫu hậu nóng lòng mong đợi thiếp lắm. Mong chàng cho thiếp về thăm nhà,
nhân thể cũng mời chàng xuống thủy cung dạo chơi cho biết.
Giáp Hải đáp lại:
- Từ lâu ta cũng muốn được đến ra mắt cha mẹ
nàng, như vậy mới là phải đạo. Nhưng ngặt vì nỗi người trần nên chưa nghĩ được
cách gì xuống thủy cung được.
Vợ chàng nói:
- Không hề gì. chàng cứ đưa lốt ba ba cho thiếp,
rồi thiếp sẽ dẫn chàng đi.
Giáp Hải lại băn khoăn:
- Nàng tính ta đang phải luyện văn bài để đợi
khoa thi. Đi như thế chắc phải lâu dài liệu có tiện chăng?
Vợ chàng lại đáp:
- Trong triều của cha thiếp cũng có nhiều người
đỗ đại khoa, Trạng nguyên họ luôn là người có kiến thức uyên bác, đang dạy học
cho các hoàng tử. Chàng xuống đó mà theo học lại càng rất tiện.
Không còn ước muốn gì hơn, Giáp Hải vui mừng
khôn xiết, hôm sau đi từ biệt thầy và bạn bè, rồi hôm sau nữa, cùng vợ ra mé ờ
sông. Cô gái khoác lốt ba ba vào người rồi thoăn thoắt rẽ nước cho Giáp Hải
theo xuống. Chẳng mấy chốc, kinh thành của vua thủy tề đã hiện ra trước mắt họ.
Lúc ấy, vua thủy tề đang buổi thiết triều, thấy
con gái trở về Ngài vô cùng mững rỡ. Khi được biết Giáp Hải là ân nhân của
nàng, nhà vua đã cảm ơn và tiếp đãi chàng thật là trọng thị, nồng hậu. Họ không
dám nhận nhau là vợ chồng ở trước mặt vua cha, bởi vì họbiết việc tự ý lấy vợ lấy
chồng như thế là không phải phép. Giáp Hải vốn nhanh trí đã nhận ngay ra tình
thế của mình, và chàng ứng đối rất tự nhiên mực thước.
Khi gặp Trạng nguyên họ Lương, Giáp Hải xưng
danh rồi ngỏ ý muốn được theo học. Ông quan trạng niềm nỡ gật đầu. Vua thủy tề
sau đó biết chuyện, cũng rất hài lòng. Ngài lập tức sai dọn một căn phòng thật
tĩnh mịch để cho chàng yên tâm học tập. Cơm nước hàng ngày có các thị nữ bưng đến,
còn các vật dụng thì cần thứ gì - cũng đều có sẵn cả.
Từ đấy, ròng rã suốt mấy năm trời, Giáp Hải miệt
mài với việc học tập sách vở tra cứu trong thư viện. Ông thầy kiến thức quảng
bác, lại giảng giải cho thật tận tình, nên càng về sau, kiến thức của chàng
càng được mở mang, trí óc của chàng càng thêm sáng suốt và văn tài thì thật uyển
súc ... và do ở chốn cung đình, nên mọi đường ăn chơi của chàng cũng thực sành
điệu.
Một hôm, đang ngồi trong cung, vua thủy tề bấm
độn, biết là ở Kinh đô nước Nam có kỳ thi Hội. Sáng hôm sau, nhà vua cho gọi
Giáp Hải đến nói chàng có muốn thi thì hãy mau mau chuẩn bị cho kịp. Giáp Hải dẫu
đinh ninh trong bụng rằng có lúc sẽ xảy ra sự kiện này, nhưng nghe thấy thế,
chàng cũng cảm thấy bàng hoàng. Chàng trấn tĩnh một hồi lâu rồi đứng dậy cảm tạ
nhà vua, miệng cũng nói lời xin cáo biệt ...
Ngày hôm sau, vua thủy tề đặt đại tiệc để tiễn
đưa chàng. Phút chia tay diễn ra thật vô cùng cảm động. Chàng và nàng nhìn nhau
nước mắt lưng tròng mà chẳng tiện nói ra ... Nhà vua cấp cho chàng tư trang và
rất nhiều vàng bạc, châu báu, lại cùng hoàng tộc và các đại thần đi tiễn chàng
rời khỏi hoàng cung. Khi ra khỏi cổng thành một vị trong đoàn tùy tùng hóa phép
rẽ nước để chàng có lối đi rộng rãi trở về.
Vừa về đến nhà trọ cũ, Giáp Hải đã hay tin nhà
vua vừa ra chiếu chỉ cho mở khoa thi Hội mới. Không kịp trở lại quê nhà báo
tin, chàng vội chuẩn bị ngay liều chõng để vào trường ứng thí. Trải đủ bốn lần
khảo hạch của kỳ thi, bài vở của chàng đều làm trúng cách, lời văn trau chuốt
như thần tiên giáng bút. Vì vậy, các quan chánh, các chủ khảo, phó chủ khảo đều
rất hài lòng, lấy chàng đỗ ngay Hội nguyên đầu bảng. Trong năm người được chọn
thi Đình cũng lại chiếm luôn ngôi cao nhất: Trạng nguyên.
Mấy ngày sau, quan tân khoa Trạng nguyên ngồi
trên võng đều có tàng lộng che để trở về quê vinh quy bái tổ. Từ ngày chàng rời
nhà ra đi đến nay vừa đúng mười năm, lúc này. Giáp Hải đang ba mươi tuổi.
Ông bố họ Giáp lúc này cũng đã ngoại bảy mươi.
Từ khi nghe con rời nhà trọ ở Kinh đô ra đi mà không biết đi đâu, ông đã cho
người tìm tõi khắp nơi, nhưng đều cẳnng thấy. trong thâm tâm, ông đinh ninh chẳng
may con ông gặp nạn ở đâu đó, hoặc giả, có ai đã nói về nguồn gốc, nên nó mới
phẫn chí mà vĩnh viễn rời bỏ ông, không một lời cáo biệt càng nghĩ ông càng rầu
rĩ trong lòng và đêm ngày tự than khóc cho số phận hẩm hiu của mình.
Tưởng đã tuyệt đường hy vọng thì nay bỗng
nhiên sai nha về nhà ông báo trước, đúng họ, đúng tên, đúng tuổi, đúng quê
hương bản quán của con trai, ông mừng mừng rỡ rỡ, tựa như người chết mà sống lại
vậy. Ông vội vàng sai người quét tước sửa sang nhà cửa, giết lợn giết bò, mua sắm
của ngon vật lạ ... để chuẩn bị đón quan Trạng nguyên tân khoa và khao vọng các
hàng chức sắc trong phủ trong huyện trong xã, và dân làng.
Những ngày này, rủi thay, dân chúng trong huyện
đang vào kỳ bận rộn, kịp cày đất vỡ đất để trồng khoai. Lệnh từ phủ từ huyện
đưa xuống là phải cử đỉnhtang khỏe manh đi võng giá, còn mọi người phải tập
trung ở các trạm nghỉ để đỏ rước. Trời khi ấy lại đang nóng bức, nên mặt ai nấy
cung đều mồ hôi kê nhễ nhại. Thế đấy, sự vẻ vang hay vênh vang của một vài người,
bao giờ cũng kéo theo nỗi nhục nhằn cơ khoỏ của rất nhiều người khác! Bởi vậy,
dân chung đi đón rước, chẳng mấy ai là không tức thầm trong bụng. Và nỗi tức lại
công thêm với nôi hồ nghi, rồi tiếp đó, là sự sói móc vào nguồn gốc quan Trạng.
Bọn lính tráng đi theo, dần dần cũng nghe lọt được những lời sói móc này, và đã
có người bẩm báo tới tay Giáp Hải. Đành phải ngậm bồ hòn làm ngọt, nên Giáp Hải,
ngòa mặt tươi cười nhưng trong bung lại đinh ninh, nhất định sau này phải đều
tracho thật ra nhẽ. Sau lễ vinh quy, Giáp Hải trở lại Kinh đô để được nhận quan
chức. Bước khởi đầu là chức về ngạch thanh tra, thay mặt triều đình đi đến các
nơi để tìm hiểu, tra cứu các việc ...
Thật là cầu được ước thầy, Giáp Hải chẳng có
mong ước nào hơn, và thế là, sau một tuần nghỉ ngơi, chàng đã lên đường làm nhiệm
vụ. Sau mấy tháng đi các nơi, Giáp Hải xin nhà vua trở về Kinh Bắc, và định bụng
lần này sẽ điều tra nội vụ của bản thân mình. Chàng cất mũ áo ở công quán rồi
cùng một người lính thân tín, đều ăn mặc giả làm dân thường, như hai người bạn
đi làm ăn buôn bán. Hai người đến thẳng khúc đê có quán nước ở làng Công Luận,
bởi vì trong trí óc, Giáp Hải vẫn lờ mờ nhớ từ bé đã từng có mẹ và có quán nước
ở đây. Những lời nói móc khi trên đường vinh quy cũng làm cho chàng củng cố
thêm điều còn lờ mờ nhớ ấy.
Thực may quá, quán nước vẫn còn nguyên chỗ cũ.
Bà hàng bây giờ đã là một bà lão ngót nghét tuổi tám mươi, lưng còng, tay chân
khẳng khiu như que củi, đi lại vất vả, lại côi cút một thân một mình. Giáp Hải
cảm thấy chạnh lòng ...
Khi hỏi han, bà lão cho biết kia có sinh được
một mủn con trai, nếu bây giờ còn đã ngoài ba mươi. "Năm ấy- bà lão nói -
thằng bé mới ba bốn tuổi, thì không rõ bị rơi xuống sông nước cuốn đi, hay là bị
mẹ mìn bắt cóc". Vừa nói, bà lão vừa sụt sịt, còn khi nói xong thì bỗng òa
lên khóc nức nở ...
Giáp Hải nhìn và nghe, thấy cái gì đó như cứa
vào tim mình. Tuy vậy, không để lộ tình cảm ra bên ngoài, chàng nói với bà lão:
- Nay nhân qua đây, thấy cụ già cả lại lam lũ
vất vả, đêm ngày chẳng có con cháu trông cậy đỡ đần ... nên chúng tôi cũng động
lòng thương. Chẳng dám giấu gì cụ, nhà chúng tôi cũng có bát ăn bát để, nên muốn
mời cụ về để cho đỡ hiu quạnh tuổi già. Chẳng biết như thế cụ có vui lòng
không? ...
Ý của Giáp Hải là vẫn còn bán tín bán nghi
tghì hãy cứ đưa bà cụ về nhà cái đã, sau này sẽ tìm hiểu thêm. Nếu đúng thì mẹ
con sẽ gặp nhau, còn nếu không thì cũng coi như một việc làm phúc.
Còn về phần bà lão, bây giờ đã tuổi cao sức yếu
mà không biết nương tựa vào đâu, nên nghe thấy thế thì vô cùng mừng rỡ, chẳng
có ước muốn nào hơn nữa. Bà lão nhận lời ngay rồi đi thu dọn quần áo, đồ đạc để
theo Giáp Hải về nhà.
Từ công sở ở Kinh Bắc, Giáp Hải đưa thẳng bà
lão về Kinh đô , ở trong tư dinh của mình. Tại đây, bà lão được chăm sóc chu
đáo và có một người hấu gái luôn luôn ở bên cạnh. Ý của Giáp Hải là dần dần người
hầu gái này sẽ nắm được những điềi bí mật, rồi bẩm báo lên cho biết. Quả nhiên
về sau chứng tỏ Giáp Hải đã tính không lầm.
Số là một hôm Giáp Hải được bẩm báo: Không hiểu
sao bà lão lại khóc tức tưởi, an ủi dỗ dành mãi cũng không được. Thấy sự việc
có vẻ khác thường, Giáp Hải theo người hầu vào phòng bà lão thì thấy bà vẫn
đang khóc thật. Hơn nữa, khi Giáp Hải đến bà lại còn khóc to và thống thiết
hơn.
Chờ khi cơn khóc đã nguôi ngoai, Giáp Hải mới
lên tiếng hỏi:
- Chẳng hay từ bấy đến nay có điều gì người
nhà làm cụ phật ý, xin cụ cứ nói để tôi còn bảo họ.
Nghe thấy thế, bà lão vôị vả lắc đầu:
- Bẩm quan lớn (sau khi về nhà Giáp Hải bà lão
đã biết đây là nhà quan). Không phải như vậy. Tôi khóc chỉ vì tôi tủi thân, cầm
lòng chẳng được. Nếu đứa con tôi mà còn thì bây giờ cũng ba mươi ba bằng tuổi
như quan lớn, lại có nốt ruồi đỏ ở chân trái cũng như quan lớn.
Giáp Hải chột dạ: Chàng cũng có một nốt ruồi đỏ
to ở chân trái thật, và "đặc điểm" này thì từ người trong nhà đếnn
các bạn bè thân hữu, ai cũng đều biết cả. Có người còn bảo đấy là cái "ấn"
Trạng nguyên mà Ngọc hoàng Thượng đế đã ban cho chàng nhưng chàng chẳng tin.
Tuy vậy, giả vờ như không nghe rõ lời bà lão
nói, Giáp Hải chỉ an ủi một câu:"Thôi cụ ạ. Có gì mà cụ phải tủi thân
đâu" - rồi chàng lập tức rời phòng, nhưng lại ra hiệu cho người hầu gái đi
theo mình.
Khi Giáp Hải và người hầu gái đã ở trong phòng
của chàng thì chàng hỏi ngay:
- Tại sao bà cụ biết là ta ba mươi ba tuổi và
có nốt ruồi đỏ ở chân trái?
Người hầu gái thưa thực:
- Dạ, bẩm quan Trạng. Mấy hôm nay tôi thấy bà
cụ thường hay lẩm bẩm tính toán điều gì, rồi hỏi tôi tuổi quan trạng bao nhiêu
và ở chân trái có nốt ruồi đỏ không? Tôi đã trả lời bà cụ rồi, nhưng tại sao
hôm nay bà cụ mới khóc thì tôi không hiểu?
Giáp Hải bảo:"Được!" rồi cho người hầu
phòng lui ra. Ở lại một mình, chàng nghỉ: "Chính cụ đã nhận ra ta là con của
cụ rồi". Hôn sau, Giáp Hải cho người về quê mời ông bố lên kinh bước cuối
cùng trong kế hoạch mấy tháng nay của chàng. Sau mấy ngày để ông bố nghĩ ngơi lại
sức sau quảng đường xa, chàng cho mời "Bà lão"và "Ông Lão"
đến phòng mình. chàng nói:
- Chẳng dấu gì hai cụ. Bấy lâu nay con vẫn thường
băn khoăn về nguồn gốc xuất thân của mình, bởi vì người ta danh phận là danh phận
với làng nước chứ ai lại danh phận với cả bố mẹ đã sinh ra và nuôi nấng mình?
Hôm nay có điều gì uẩn khúc xin các cụ cứ nói thật với con đi ...
Giáp Hải vừa dứt lời đã thấy "bà
lão" òa lên khóc, còn "ông lão" thì bần thần - hiện ngay ra nét
mặt ...
Thực tình mà nói, ống bố họ Giáp cũng đã định
bụng nói nguồn gốc cho Giáp Hải biét từ lâu, nhưng ngặt vì ông chưa biết phải
nói như thế nào và nói vào dịp nào. Bởi vậy, sau khi Giáp Hải nói, lại nhìn thấy
"bà mẹ đẻ", ông đoán như vậy nên ông đã từ tốn thuật lại các việc từ
đầu, không bỏ sót hoặc dấu diếm một đoạn nào cả.
Trong khi ông bố nuôi kể (bây giờ đã rõ là bố
nuôi!) thì bà mẹ đẻ cũng thôi không khóc để lắng tai nghe. Bằng linh cảm, bà đã
nhận ra Giáp Hải là con, kể khi bà về dinh quan Trạng. Còn bây giờ, sau khi đã
biết tuổi tác nốt ruồi của con, lại nghe những lời từ chính miệng "ông bố
bắt cóc con" nói ra thì bà hiểu niềm tin của bà đã thành sự thực. bà kể tiếp
những đoạn mà từ trước đén nay chỉ có một mình bà biết, cho Giáp Hải và ông bố
nuôi cùng nghe.
Giáp Hải vừa nghe vừa bàng hoàng, khi bà cụ dứt
lời thì chàng òa lên khóc nức nở ...
Chàng nói với bố, mẹ giọng lẫn vào trong nước
mắt:
- Người ta ở đời, mỗi người mỗi hòan cảnh.Con
là con đẻ của mẹ là con nuôi của bố. Dù công sinh thành hay công dưỡng dục thì
cả hai cũng đều sâu nặng cả. Xin có trời đất chứng giám: Từ nay con được toại
nguyện để lo làm trọn bổn phận của mình ...
Cuối đời làm quan của Giáp Hải từ thăng tiến dần
dần. mẹ đẻ và bố nuôi già yếu rồi cũng nối nhau, lần lượt qua đời. Chàng lo
chăm sóc khi sống và ma chay khi chết thật chu đáo ...
Trải qua nhiều năm, đến năm nhà nước mở khoa
thi Hương, Giáp Hải được bổ làm chánh chủ khảo của trường thi Sơn Nam. Chính chủ
khảo là người trực tiếp ra đề thi của cả ba kỳ. lại cũng là người chấm phúc khảo
lấy đỗ. Trách nhiệm ấy thật nặng nề, nếu làm đúng, nghĩa là chọn cho người có
thực tài, chứ không phải gian lận hay may rủi. Nghĩ mình từ lúc đi học đến lúc
đỗ Trạng nguyên phải mất 28 năm miệt mài đèn sách, nên Giáp Hải đã ra những đầu
bài thi khó thực học. Quan niệm và việc làm ấy của Giáp Hải đương nhiên là đúng,
nhưng lại không đúng vóiw thực trạng học hành các sĩ tử thời bấy giờ.
Đại đa số các sĩ tử lúc ấy đều học rất chiếu lệ,
khuôn sáo, chứ không chịu nghiền ngẫm nghĩa lý sâu sa. Bởi vậy, chỉ mới đọc
xong đầu bài của kỳ thứ nhất, họ đã nhao nhao lên phản đối: Nếu quan chánh củ
khảo không ra đề thì họ sẽ phá trường thi.
Không thể đem lính đi bắt hết các sĩ tử nổi loạn,
cũng không thể tự ý bãi miễn cuộc thi, bởi vậy, Giáp Hải đành phải nhượng bộ.
Nhưng trong khi các sĩ tử làm bài thì Giáp Hải
cho người đi dò xét, rồi cuối cùng cũng bắt được kẻ chủ mưu. Quan chánh chủ khảo
lập án, khép người này vào trọng tội, phải lĩnh hình phạt tử hình.
Rủi thay, phạm nhân lại là con một, cha mẹ vào
gặp Giáp Hải, khóc lóc van xin thế nào cũng không được giảm án ...
Giáp Hải cũng có một con trai độc nhất, năm ấy
18 tuổi, tên gọi Giáp Phong. Khi người sĩ tử kia thụ án được mấy ngày thì Giáp
Phong cũng bị cảm mạo bất ngờ, rồi chết đột ngột.
Đối với Giáp Hải, viếcmât con như thế cũng là
mất cả niềm tin, nên ông ta thương xót vô cùng, biếng ăn mất ngủ, vật vã có đến
cả có đến cả tháng dòng. Tuy là người học hành nhiều, lại đỗ cao, chẳng tin gì
vào chuyện đồng cốt, nhưng vì nỗi đau qua lớn, nên Gíap Hải cũng cho mời thầy
phù thủy về nhà cúng bái rồi làm phép đánh đồng thiếp, để linh hồn mình được xuống
âm phủ gặp con.
Ông thầy đặt lễ, cầu khẩn, làm phép, đọc thần
chú, bắt quyết ... còn Giáp Hải thì ngồi đồng. Một lúc lâu sau, thấy Giáp Hải
"đảo", hai mắt lờ đờ, trợn ngược, rồi nằm lả xuống. Ấy là lúc ông ta
thấy người mụ mi và trời đất tối sầm, còn toàn thân thì nhẹ bẫng, như đang bay
đi đâu đó ...
Linh hồn Giáp Hải bay mãi, bay mãi ..., cuối
cùng "đỗ" xuống và trước mặt là một ngôi lầu ngũ giác, sơn son thiếp
vàng. Linh hồn Giáp Hải nhìn vào phía trong, vì ngôi lầu cửa mở toang, thấy kẻ
hầu người hạ đi lại tấp nập, còn ở trên chiếc sập kê chính giữa, lại có hai người
trai trẻ đang ngồi đánh cờ. Linh hồn Giáp Hải mừng quýnh, vì nhận ra một trong
hai người đích thị là Giáp Phong. Linh hồn Giáp Hải định bước vào, nhưng vừa bước
đến cửa đã bị hai lính hầu cản lại. May mà hai người lính chỉ cản chứ không đuổi,
nên linh hồn Giáp Hải rón rén đứng nếp vào một bên. Một lát sau, đánh bạo, linh
hồn Giáp Hải đến nhờ một người lính vào bẩm báo với Giáp Phong. Lạ thay, linh hồn
Giap Hải vẫn nhìn thấy - khi người lính ghé vào tai, thì Giáp Phong vẫn thản
nhiên đánh cờ, không thèm để ý gì đến lời nói của người lính.
Đến khi hết ván cờ, Giáp Phong và người kia đứng
lên, cùng bước ra ngoài phòng. Khi ngang qua chỗ linh hồn Giáp Hải đứng, Giáp
Phongncũng không dừng lại, mặc dù mắt đã nhìn thấy. Linh hồn Giáp Hải lại còn
nghe rõ cả tiếng của người kia hỏi Giáp Phong:
- Thế tiên huynh không quen biết cả người này
à?
-Có. Tiếng Giáp Phong trả lời. Tôi quen ông ta
từ mười tám năm nay, nhưng rốt cục, vẫn chỉ như người xa lạ ...
-Vì sao như thế? Tiếng người kia lại hỏi.
-Có gì đâu. Tiếng Giáp Phong trả lời. Chả là
vì ông ta đã lạm sát mất một mạng người ...
Nghe thấy thế, linh hồn Giáp Hải bỗng thấy
choáng váng, rồi lạong choạng, ngã vật xuống và chính lúc ấy, Giáp Hải đã tỉnh
lại, dứt hẳn cơn nhập đồng.
Từ đấy trở đi Giáp Hải ăn năn hối lỗi. Dù ở
công đường hay trong đời thường, bao giờ ông cũng tỏ ra bao dung, đọ lượng hơn
người. Sau lần nhập đồng, việc đầu tiên của ông là mời cha mẹ của nguồi tử tù lại,
an ủi và chu cấp tiềm bạc để về sửa lễ, cầu cúng cho linh hồn anh ta được siêu
sinh tịnh độ ...
Khi mãn cuộc đời làm quan, Giáp Hải về quê điền
viên vui hưởng tuổi già. Ông được người đời truyền tụng là một vị quan thanh
liêm, chính trực ...
Nhận xét này đã bị quản trị viên blog xóa.
Trả lờiXóa