An Dương Vương trong tâm thức nhân dân ta
"Chết thì bỏ con bỏ cháu
An Dương Vương trong tâm thức nhân dân taSống thì không bỏ mồng Sáu tháng Giêng"
Câu ca với những lời lẽ quả quyết nhưng lại rất mộc mạc, hồn nhiên ấy là nói về
tình cảm thiết tha với ngày Hội làng của dân xã Cổ Loa và 7 xã xung quanh, thuộc
huyện Đông Anh, ngoại ô Hà nội. Tâm điểm của lễ hội là tòa Thành ốc (Cổ Loa) và
tâm linh của lễ hội hướng về An Vương Vương. Đó là những di tích và nhân vật gắn
liền với một thời đoạn lịch sử vẫn còn chất đầy huyền thoại tiếp nối thời đại các vua
Hùng cũng vần vũ những đám mây ngũ sắc của những huyền thoại.
Nếu thời đại các vua Hùng còn định vị đuowjc bởi địa danh Phong Châu mà các thế
hệ sau tôn phong là Đất Tổ và xây dựng ngôi Đền thờ Tổ thì tên tuổi của An Dương
Vương còn lại một chứng tích vật chất đầy sức thuyết phục, cũng là chứng tích vật
chất về một cái mốc đầu tiên ghi nhận Hà Nội hôm nay bao gồm cả vùng đất từng là
kinh đô trước khi Lý Công Uẩn định đô ở Thăng Long hơn một thiên niên kỷ.
Về An Dương Vương, "Từ điển bách khoa Việt Nam" viết một cách ngắn gọn:
"tên thật là Thục Phán, người sáng lập và là vua nước Âu Lạc. Có giả thiết cho là thủ
lĩnh người Tây Âu ở vùng núi phía Bắc đã từng xung đột với vua Hùng và cũng là
người chống Tần thắng lợi (214 - 208 trước CN), nối ngôi vua Hùng, hợp nhất Tây
Âu và Lạc Việt thành nước Âu Lạc, đóng đô ở Cổ Loa. Tục truyền An Dương Vương
được rùa thần giúp đỡ cho móng làm lẫy nỏ rất hiệu nghiệm, nên đã đánh bại nhiều
lần xâm lược của Triệu Đà. Sau đó Triệu Đà dùng mưu (cho con trai là Trọng Thủy
sang cầu hôn với con gái An Dương Vương là Mỵ Châu) lấy cắp lẫy nỏ thần rồi mới
đem quân sang đánh (179 trước CN) An Dương Vương thua chạy đến Nghệ An, nhảy
xuống biển tự tử"
Lời giảng nghĩa ngắn ngủi ấy cố gắng khẳng định một nhân vật có thật và một
thời đại có thật trong lịch sử dân tộc ta là cái gạch nối giữa thời đại các vua Hùng với
những thời đại sau đó trong dòng mạch liên tục của một quốc gia tự chủ và đã tạo
dựng được một nền văn minh có bản sắc riêng biệt bên cạnh một nền văn minh lớn
cũng là một mối thử thách thường trực và khủng khiếp từ phương Bắc tràn xuống.
Nhưng trong lời giảng nghĩa ấy vẫn phải nhắc đến những từ "giả thiết", "tục
truyền"...
Bởi lẽ, từ nhiều thế kỷ trước trong các cuốn sách như "Viện điện u linh"; "Lĩnh
Nam chích quái", "đại Việt sử ký toàn thư" hay các tác phẩm của Nguyễn Trãi (Dư
địa chí). Phan Huy Chú (lịch triều hiến chương loại chí) đều nhắc tới An Dương
Vương họ Thục tên Phán là con của vua Thục (đất Tứ Xuyên - Trung Quốc ngày nay)
vì xung khắc của tổ phụ với Hùng Vương của nước Văn Lang mà mang quân đánh
chiếm, lập nước Âu Lạc, xưng vương và xây thành Cổ Loa. Nhưng rồi cuối thế kỷ
XIX, một số sử thần lại cho rằng Âu Lạc và người đứng đầu Thục Vương không dính
dáng gì đến nước Ba Thục mà chỉ là một thế lực ở lân cận "gắn liền với nước Văn
Lang". Sang đầu thế kỷ XX, có học giả còn cực đoan hơn khi cho rằng" nước Nam
không có An Dương Vương nhà thục" (Nguyễn Văn Tố" còn một số sử gia người
Pháp lại khẳng định "Trước nhà hán không có lịch sử An Nam"...
Nhưng trong tâm thức của nhiều người Việt Nam nhất là của dân "bát xã hộ
nhi" (tám làng thờ cúng và tham gia tế lễ trong ngày hội ở Chùa Thượng) thì An
Dương Vương chính là Vua Chủ ăn sâu vào
Dương Trung Quốc
(Tạp chí Thăng Long Hà Nội ngàn năm - Số 4/2001)
